Όπως με τους αριστερούς φίλους όλη την περσινή χρονιά, όπως με τους ευρωπαϊστές και φιλελεύθερους φίλους ενίοτε, ή τους ομοτέχνους άλλοτε για ποικίλες αφορμές, μου συμβαίνει συχνά, πολύ συχνά ομολογουμένως τον τελευταίο καιρό, να στενοχωρώ φίλους και συνομιλητές με όλα αυτά που γράφω περί προσφυγιάς και περί μετανάστευσης. Αρκετές φορές, όταν όλα τα άλλα εμπράγματα επιχειρήματα παροπλιστούν –αν και πρέπει να ομολογήσω ότι τέτοια σπανίως μου αντιτάσσονται–, αυτό που μένει στην ατμόσφαιρα να επικρέμαται εναντίον μου είναι η μομφή, κάτι μεταξύ παραπόνου και καταγγελίας: ότι μου λείπει η συμπόνια, ότι δεν έχω καρδιά, ότι αυτό που απουσιάζει από τα λεγόμενά μου είναι ο ανθρωπισμός.

Vittorio Sereni

`

Η ποίηση ταξιδεύει … με το τραμ

Σε προηγούμενη δημοσίευσή μας στο Ποιείν (27.6.2018), είχαμε παρουσιάσει τον ποιητικό διάλογο του σπουδαίου μεταπολεμικού ποιητή Βιτόριο Σερένι με τον, ήδη εκλιπόντα, ομότεχνό του Ουμπέρτο Σάμπα. Συγκεκριμένα, είχαμε δει ότι σε δυο ποιήματα από τη συλλογή του Gli strumenti umani (1965), ο Σερένι και παραθέτει λόγια του Σάμπα και απευθύνεται στον πρεσβύτερό του και φίλο ποιητή.

Όμως, στην ίδια συλλογή, και επιστρατεύοντας τα ίδια ακριβώς μέσα, πραγματοποιεί διάλογο και με έναν νεότερο φίλο του και ποιητή: τον Λουτσιάνο Έρμπα. Ο Σερένι γνώριζε τον νεαρό Έρμπα ήδη από τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, πριν δηλαδή ο ίδιος στρατευτεί και βρεθεί και στη χώρα μας.

`

Luciano Erba
`

Δεκαετίες αργότερα, ο Σερένι θυμήθηκε το πρώιμο αλλά ενδιαφέρον έργο του «νεαρού Έρμπα», παραθέτοντας στίχους από το ποίημα «Άγραφος πίναξ;» στο δικό του ποίημα «Το άλλοθι και τ’ όφελος», το οποίο και εμείς με τη σειρά μας παραθέτουμε σε μετάφραση για τον Έλληνα αναγνώστη:

Το άλλοθι και τ’ όφελος

[L’alibi e il beneficio]

Aνοίξανε διάπλατα οι πόρτες στο κενό μέσα σ’ ομίχλης βραδιά

κανείς δεν ανεβαίνει ούτε κατεβαίνει παρά

μια τουλούπα μαύρη αιθάλη μικρού εφημεριδοπώλη φωνή

-παράδοξο- ο Καιρός του Μιλάνου τ’ άλλοθι

και τ’ όφελος της ομίχλης πράματα απόκρυφα

περπατούν μασκαρεμένα προς το μέρος μου κινούνται

μακριά μου φεύγουν παρελθόν σαν την ιστορία παρελθόν

σαν τη μνήμη: το είκοσι το δεκατρία το τριαντατρία

χρόνια σαν τα νούμερα στα τραμ

ή μονάχα ένα κλείσιμο ματιού για τη ρίζα τη χαμένη

μια βραδιά ομίχλης στο σταυροδρόμι κάθε πιθανής βραδιάς

όντως είναι μια οποιαδήποτε βραδιά, τη διασχίζουν τραμ μισοάδεια

με βλέπεις να προχωρώ όπως με ξέρεις μες σε συνοικίες δίχως μνήμη

ποτέ μου δεν είδα γειτονιά τόσο πλούσια σε μνήμες

σαν εκείνες που ’ναι τάχα «δίχως» στου νεαρού Έρμπα τους στίχους

ανάμεσα σε δυο στέρεους βραχίονες μες σε στενό γκρίζο τούνελ

με πόσο μόχθο τρυπά απόψε την ομίχλη η συγκοινωνία

άλλοθι μα κι όφελος της ομίχλης, του πιθανού η παγκοσμιότητα

που κρύβεται μονάχα για ν’ ανθίσει

σε δέντρα και σε βρύσες τούτη η σκόνη απ’ τα χρόνια του Μιλάνου.

(Στον καθηγητή ΣΠΥΡΟ ΔΟΞΙΑΔΗ που η φιλία του αποτελεί για τον γράφοντα τίτλο τιμής)

«Γεννήθηκα χωρίς να θέλω, έζησα όπως ήθελαν οι άλλοι, θα πεθάνω χωρίς να θέλω»

(χάραγμα σε υπόγεια διάβαση)

«Συχνά διερωτώνται ποια είναι περισσότερο κατάλ­ληλα πρόσωπα για ν’ ασχολούνται με τα παιδιά. Ένα πράγμα είναι οπωσδήποτε αναμφισβήτητο: οι λιγότερο κατάλληλοι είναι οι γονείς». Ο Μπέρναρ Σω, ο διάσημος Ιρλανδός συγγραφέας, με τη γνωστή διαβρωτική του ει­ρωνεία επισημαίνει από την αρχή σχεδόν του αιώνα αυτό που θ’ αποτελέσει ίσως την πιο μεγάλη πληγή του αιώνα μας, την ανεπάρκεια της οικογένειας σ’ ό,τι αφορά στην ανατροφή των παιδιών.

Βέβαια παρατηρήθηκε μια σημαντική πρόοδος στην παιδαγωγική αλλά κάπου μέσα στις πολλές θεωρίες χά­θηκε το παιδί. Σήμερα κάποιοι «μοντέρνοι» γονείς δί­νουν περισσότερη προσοχή στην τροφή και την «ανατρο­φή» των σκυλιών τους παρά στην ανατροφή των παιδιών τους. Δεν είναι περίεργο που κάποια παιδιά αρχίζουν να «δαγκώνουν»! Έχουν καταντήσει υπόθεση δημοσιογρα­φικής ρουτίνας περιστατικά, όπως οι πνιγμοί ή το πέ­ταγμα στα σκουπίδια ανεπιθύμητων νηπίων και η εμπο­ρία βρεφών. Κάποτε μια «μάνα» πούλησε το μωράκι της σε μια πλούσια σχιζοφρενή! Θα μπορούσε κάποιος να χαρακτηρίσει την πράξη σαν εντελώς φυσική, εφόσον ζούμε σε μια εποχή σχιζοφρενική. Σήμερα είναι ηρωι­σμός ν’ ανατρέφεις παιδιά, μα μεγαλύτερος ηρωισμός να μπορείς να τ’ αγαπάς και να τ’ αγαπάς σωστά.

Πρόλογος του συγγραφέα [Απόσπασμα]
Τον διδάσκουμε τον αρχαίο ελληνικό κόσμο στα σχολεία μας· όμως τον διδάσκουμε κομματιασμένο: χωριστά η ιστορία του, χωριστά τα κείμενα, και πάλι, σε άλλη χρονιά και σε άλλες ώρες ο Όμηρος, η τραγωδία, ο Ηρόδοτος, ο Αριστοφάνης κλπ. Δίκαια αναρωτιόμαστε αν οι μαθητές μας μπορούν με αυτά τα λιγοστά κομμάτια και θρύψαλα που τους δίνουμε να συνθέσουν μέσα τους μια συνολική εικόνα του αρχαίου κόσμου· και ακόμα πιο δύσκολα φανταζόμαστε πως τα καταφέρνουν αυτή η εικόνα να μην είναι στατική αλλά κινημένη, καθώς με τα γυρίσματα των καιρών ο αρχαιοελληνικός κόσμος άλλαζε πρόσωπα και εξελισσόταν.

Για να συμπληρώσουμε λοιπόν τη διδασκαλία μας θα χρειαζόταν να προσφέρουμε, ας είναι και μόνο ως βιβλίο αναφοράς, μιαν ολοκληρωμένη εικόνα του αρχαίου κόσμου στην εξέλιξή του από τις πρώτες αρχές ως το τέλος. Εύκολο να το φανταστούμε, δύσκολο να γίνει· σχεδόν ακατόρθωτο, γιατί μαζί με τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες το βιβλίο θα έπρεπε να παρουσιάζει, παράλληλα και εξελικτικά, τη λογοτεχνία και τις επιστήμες, τις καλές τέχνες και την τεχνολογία, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία – όλα λίγο πολύ τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Αν τελικά το βιβλίο μας επιγράφεται Αρχαία ελληνική γραμματολογία και περιορίζεται σε μιαν ιστορία των ελληνικών γραμμάτων από την Ομηρική εποχή ως την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης, δεν είναι μόνο γιατί ο συγγραφέας του είναι κλασικός φιλόλογος· είναι και γιατί περισσότερο από κάθε τι άλλο τα γράμματα, δηλαδή τα μνημεία του λόγου, φανερώνουν τη φυσιογνωμία των καιρών, τη λογοτεχνική και την επιστημονική προκοπή, τις κυρίαρχες αξίες, τις αισθητικές προτιμήσεις, τα ήθη και τα έθιμα, τον πολιτισμό γενικά. Προσπαθήσαμε άλλωστε, στις εισαγωγές των μεγάλων κεφαλαίων και όπου αλλού δινόταν ευκαιρία, να δώσουμε πληροφορίες και για τις εξελίξεις στην πολιτική ιστορία, στις κοινωνικές συνθήκες, στην οικονομία, στη θρησκεία και στις εικαστικές τέχνες.

Κατά τα άλλα ο συγγραφέας μιας γραμματολογίας δεν έχει πολλά να υποσχεθεί, ούτε μεγάλα περιθώρια να νεωτερίσει. Τα περισσότερα στοιχεία είναι γνωστά, θησαυρισμένα από τους προγενέστερους, και δεν του μένει παρά να επιλέξει όσα χρειάζεται, να τα οργανώσει και να τα εκθέσει με τον τρόπο του. Ακόμα, γράφοντας για το σχολείο, ο γραμματολόγος είναι υποχρεωμένος να παραβεί ένα διδακτικό κανόνα που ορίζει ότι οι γενικές διαπιστώσεις και κρίσεις σωστό είναι να συνάγονται από τα πράγματα, όχι να δίνονται έτοιμες στον μαθητή να τις υιοθετήσει. Πιο αποτελεσματικό από το να γράψουμε ότι ένα έργο είναι συναρπαστικό ή βαρετό, και ο συγγραφέας του πανάξιος ή αδέξιος, θα ήταν να δώσουμε στον μαθητή και στον δάσκαλο να ιδούν ας είναι και ένα μικρό δείγμα, να κρίνουν μόνοι τους. Όμως αυτή τη δυνατότητα οι γραμματολογίες δεν την έχουν. […]

Φάνης Ι. Κακριδής