Με τον ασυνήθιστα μακροσκελή, όσο και ενδιαφέροντα, τίτλο,Τα σκυλιά συνεχίζουν να είναι πιο τίμια από σένα, μας συστήνει ο Σταύρος Καμπάδαης τη νέα του ποιητική συλλογή που επανακυκλοφορεί, μετά την πρώτη της έκδοση το 2019, από τις εκδόσεις Ενύπνιο. Η ιδιαιτερότητα του τίτλου προκύπτει και απορρέει από τη σύγκριση του σκύλου με ένα υποκείμενο που μπορεί να είναι το «εσύ» ή ακόμα και το «εγώ» του ποιητή. Δεν ξεκαθαρίζεται, δηλαδή, με σαφήνεια αν ο ποιητής μιλά σε κάποιο άλλο πρόσωπο ή αν απευθύνεται στον ίδιο του τον εαυτό, κοιτάζοντάς τον μέσα σε ένα καθρέφτη που του στέλνει το είδωλό του. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο τίτλος αυτός δίνει, ευθύς εξ αρχής, το στίγμα και τη διάθεση του ποιητή: ειρωνεία, σαρκασμός και, την ίδια στιγμή, ειλικρίνεια και ευαισθησία.

Η συλλογή αποτελείται από τριάντα τρία ποιήματα – αριθμός, ίσως, όχι τυχαίος – και, με ένα πρώτο ξεφύλλισμα, διαπιστώνει κανείς όχι μόνο ότι είναι γραμμένα σε ελεύθερο στίχο, αλλά ότι τα περισσότερα από αυτά είναι ολιγόστιχα και, σχεδόν όλα, αποτελούνται από μικρό αριθμό συλλαβών σε κάθε στίχο. Αυτό το χαρακτηριστικό της συντομίας είναι που καθιστά τα ποιήματα του Καμπάδαη ευανάγνωστα, ταυτόχρονα,όμως, καίρια και καταλυτικά ως προς τη μετάδοση του μηνύματος που μεταφέρουν.

Χαρακτηριστική είναι και σε αυτό το βιβλίο, όπως και στις προηγούμενες συλλογές του ποιητή, η συνύπαρξη και η από κοινού λειτουργία ορισμένων στοιχείων που πιστοποιούν το γεγονός ότι ο ποιητής έχει ήδη διαμορφώσει την προσωπική του ποιητική, έχει βρει το δικό του στυλ ποιητικής έκφρασης, το οποίο τον καθιστά μια περίπτωση αναγνωρίσιμη και ξεχωριστή μέσα στο σύνολο των νεότερων ποιητών. Το πιο αξιοσημείωτο ίσως από τα στοιχεία αυτά είναι η χρήση του συμβόλου «+» αντί του συμπλεκτικού συνδέσμου «και» στο σύνολο σχεδόν τον ποιημάτων. Η προτίμηση αυτή έχει μεγάλο γλωσσολογικό ενδιαφέρον καθώς, σε πολλές περιπτώσεις, το «+» αυτό αποκτά προεκτάσεις και σημασίες που σε άλλη περίπτωση δεν θα είχε, καθώς υποχρεώνει τον αναγνώστη – χωρίς αυτός να το αντιλαμβάνεται – να νοηματοδοτήσει τη σύνδεση ανάμεσα στις προτάσεις και τους στίχους με τρόπο που ξεπερνά την απλή σύνδεση των νοημάτων.

Μάθημα απώλειας της ύπαρξη

Μπορούν να διαπραγματευτούν οι στίχοι την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης; Και με τί απόθεμα ζωής και θανάτου αντικρίζουμε το καθημερινό μας κατευόδιο;

Οι στίχοι της νέας συλλογής του Ηλία Κουρκούτα, Ο σκύλος της αγάπης, εστιάζουν αιχμηρά στους ζωτικότερους ρόλους μας: εκείνον της μάνας, του πατέρα, του γιού, του συζύγου, του εραστή, του φίλου, του ανήλικου και ενήλικου άντρα.

Ο ποιητής αφήνει να διαφανεί ο εξ αρχής αποτυχημένος ρόλος του πατέρα. Άλλωστε, ο κόσμος είναι γεμάτος πατέρες / που δεν έγιναν ποτέ πατέρες. Κι έπειτα, όλες οι γυναίκες είναι η μάνα μας. Συχνά, η νεκρή μας μάνα. Ακόμα και νεκροί, οι γονείς καθορίζουν τις ζωές μας απ’ τον τάφο: προχώρησα πολύ, / έφτασα στην ηλικία / του πατέρα, / του χρόνου θα είμαι πιο μεγάλος / κι απ’ τη μάνα / πιο πεθαμένος / κι από αυτόν.

Ο άντρας, μια ιστορία τελειωμένη. Ένα ον ασφυκτικά κατειλημμένο στο εσωτερικό του. Μάταιη κάθε προσπάθεια κατάκτησης του εαυτού. Ανώφελη η αυτογνωσία: ζήτησα συνάντηση με τον εαυτό μου / να μάθω τι μου συμβαίνει.

“Η αυταπάτη μέσα στον μετανεωτερισμό και διαμέσου αυτού”

Διαβάζοντας τον τίτλο της συλλογής, μου ήρθε στο μυαλό ένα παλαιότερό μου ανάγνωσμα, Οι αυταπάτες της μετανεωτερικότητας, του Τέρυ Ίγκλετον (Καστανιώτης 2003), ενός διανοούμενου που άσκησε κριτική στο εν λόγω ρεύμα, επηρεασμένος σε μεγάλο βαθμό από τις ιδέες του μαρξισμού (και όχι μόνο). Νομίζω, είτε έχει διαβάσει αυτό το βιβλίο ο ποιητής είτε όχι, ότι εναρμονίζεται με το γενικότερο πνεύμα του. Ο Ίγκλετον εμπλέκει την κατάρρευση των αριστερών ιδεών και τη στροφή από το συλλογικό όραμα της «μεγάλης αφήγησης» του μαρξισμού, που ήταν κραταιό στο μεγαλύτερο μέρος του το εικοστού αιώνα, με τις ρευστές ατομιστικές μεταμοντερνιστικές αντιλήψεις περί υποκειμένου, κριτικής λογοτεχνίας και ιστορίας και τη σχετικότητα της αλήθειας, βρίσκοντας μέσα σε αυτές και σπέρματα του ιδεαλισμού. Θεωρεί ότι το ρεύμα αυτό είναι άμεση αντανάκλαση της ολοκληρωτικής επικράτησης του καπιταλισμού και του καταναλωτισμού στην κοινωνία και κατά συνέπεια στην αποτύπωσή τους στη λογοτεχνία. Ο ποιητής, με τον τίτλο και το περιεχόμενο του βιβλίου, μοιάζει να εννοεί γενικότερα τις μεταμοντέρνες κοινωνίες και όχι το λογοτεχνικό ρεύμα του μεταμοντερνισμού, παρ’ όλο που οι έννοιες αυτές σχετίζονται.
Συνέπεια αυτών στα οποία αναφέρεται ο Ίγκλετον, είναι στην Ελλάδα, στο χώρο της ποίησης, «η γενιά του ιδιωτικού οράματος», όπως ονόμασε τη γενιά του ογδόντα ο Ηλίας Κεφάλας, από την οποία ο Παπαδόπουλος διαφοροποιείται μερικώς, καθώς τα θέματά του αγγίζουν τόσο την ατομική εκπλήρωση όσο και πιο κοινωνικά ιδανικά. Άλλωστε ο ποιητής θα πρέπει να καταταχτεί σε μετέπειτα γενιά, μια και είναι νεότερος. Από εκεί πηγάζει και ο τίτλος της συλλογής, που νομίζω όμως ότι μέσα στο στέλεχός της παίρνει διττή έννοια, καθώς σαφώς αποκηρύσσεται η μετανεωτερική «λογική», αλλά από την άλλη χρησιμοποιούνται και κάποιες μεταμοντέρνες τεχνικές γραφής. Έτσι, μετατρέπει σε ποίηση αγοραίες αποτυπώσεις (π.χ. ολόκληρο το ποίημα η «Σιωπή», σ.36), καταργώντας τα στεγανά μεταξύ «ανώτερης» και «λαϊκής» τέχνης, κάτι που κάνουν και οι μεταμοντερνιστές. Τέτοιες εκφράσεις υπάρχουν διάχυτες στη συλλογή. Παραθέτω μερικές: «πνίγω την έλλειψη σ’ ένα μπουκάλι ρούμι» (σ.27), «Οροί σε σκληρό ροκ» (σ.34), «Εσείς ποιητά, που νιώθετε διάσημος/ θέλετε λίγο μπέιμπι όιλ/ στα γραπτά σας» (σ.35). Αυτή τη νοοτροπία εκφράζουν και οι στίχοι «Ψάχνω να με βρω/ σ’ εκείνους τους παράξενους μποέμ/ που φιλοσοφούν/ δίπλα στης πόλης τα σκουπίδια» (σ.11). Έτσι χρησιμοποιεί κάποιες από τις τεχνικές του ρεύματος για να στραφεί ιδεολογικά εναντίων του, αυτοσαρκάζοντας, εκούσια ή ακούσια, τον ίδιο το τίτλο και το εγχείρημα της συλλογής, εντοπίζοντας εντός του την αυταπάτη. Καταργεί έτσι τα σύνορα της μεταμοντερνιστικής και της μη μεταμοντερνιστικής γραφής.

Η νέα ποιητική συλλογή του Νικόλα Κουτσοδόντη, δεύτερη κατά σειρά μετά την Χαλκομανία (2017), κυκλοφορεί υπό τον προφορικό, άμεσο και ευθύ τίτλο Μόνο κανέναν μη μου φέρεις σπίτι. Η συλλογή αποτελείται από ποιήματα ελευθερόστιχα και πεζά που εκκινούν και καταλήγουν στην αυτοαναφορά ή καλύτερα στην αυτό – κατάθεση, σε μία μορφή εξομολόγησης που πραγματοποιείται μέσα από την ανάκληση στιγμιοτύπων ζωής του παρελθόντος. Τα στιγμιότυπα αυτά αναδύονται από το βάθος της μνήμης του ποιητή και τροφοδοτούν το παρόν της δημιουργίας, αλλά και το αίσθημα που κυριαρχεί στα ποιήματα, ένα αίσθημα ανάμεικτο από παράπονο, πόνο, αλλά και τη γλυκιά ζεστασιά που πάντα φέρει ανεξίτηλη πάνω της η θύμηση: Όταν τη φωταγωγημένη πόλη των μαλλιών σου/ χάιδευα/ με το κεφάλι γιάνκεα/ στον απόκρημνό της βράχο/ δείχναμε τους στίχους μας σαν τη χαλασμένη βρύση/ στον υδραυλικό./ Το στόμα σου μια αίθουσα διδασκαλίας με ανοιχτά/ παράθυρα/ δυο λίμνες αντρικές τα μάτια/ με κουφάρια αυτοκινήτων («Οδός Αραχώβης, Εξάρχεια»). Εκείνο, ωστόσο, που κυριαρχεί στη συλλογή είναι η διεκδίκηση μιας ειλικρινούς και θαρραλέας στάσης όχι μόνο απέναντι στον εαυτό, αλλά και απέναντι στην τέχνη. Γιατί εκείνο που φαίνεται πως αντιλαμβάνεται ο Κουτσοδόντης ως λειτουργία της ποίησης είναι ακριβώς η ιδιότητά της να αποτελεί «δοχείο» της αλήθειας, ακόμα κι αν η αλήθεια αυτή είναι δύσκολη στη διεκδίκηση, στην προσπέλαση και την κατανόησή της.Αυτή ακριβώς η αναζήτηση και η αποτύπωση της αλήθειας είναι στενά συνυφασμένη με την τολμηρότητα του λόγου και εκβάλλει ακριβώς στην απελευθέρωση και της ποιητικής γλώσσας, της έκφρασης, αλλά και του ίδιου του ποιητή: Είμαι αλήτης/ και σβήνω τη λέξη Θεός/ από τις «Σκέψεις» του Πασκάλ/ είμαι πλημμυροπαθής και δεν/ μπορώ να κλάψω/ έχω σιχαθεί το νερό («Κουβέντα με τη μαγείρισσα»). Η απελευθέρωση, επομένως, μοιάζει να πραγματοποιείται εξίσου στο επίπεδο της ζωής και της τέχνης, ίσως μάλιστα περισσότερο στο επίπεδο της δεύτερης. Πρόκειται για μία βαθιά παραδοχή της δύναμης που έχει η τέχνη, η ποίηση εν προκειμένω, να γίνεται η μήτρα της δημιουργικής έκφρασης για καθετί αδιαμόρφωτο λανθάνει μέσα στην ανθρώπινη ψυχή και ψυχοσύνθεση.

Μία φρέσκα, άγρυπνη και ελπιδοφόρα ποιητικη φωνη

Σταθερα ανοδικη πορεία διαγράφει με την έως τώρα ποιητικη δουλεια-του ο Σπύρος Αραβανης, που θεωρείται απο τις πιο υποσχόμενες, τις πιο ελπιδοφόρες φωνες που εμφανίσθηκαν τα τελευταία χρόνια στον ελληνικο χώρο, πάνω στις δυνάμεις των οποίων μπορει να στηριχθει με σιγουρια το μέλλον της ελληνικης λογοτεχνίας. Θέλω να πω, πως, με τέτοια στελέχη στις τάξεις της ελληνικης λογοτεχνίας, είναι εξασφαλισμενη η διαδοχικη συνέχεια-της, με τις προοπτικες που διανοίγονται μπροστα-της να  είναι απεριόριστες.

Αυτη η εντυπωσιακη ποιότητα της ποίησης του Σπ. Αραβανη είναι εμφανης και στη καινούργια ποιητικη συλλογη-του, η 5^η στη σειρα, που τιτλοφορείται «Φιλοθεάμων», σύνθετη λέξη αντλημένη απο την «Πολιτεία»  (478e-), του Πλάτωνα, και η οποία κυκλοφόρησε στη λογοτεχνικη αγορα τον Οκτώβρη του 2020, απο τις εκδόσεις Κουκούτσι. Προηγήθηκαν οι συλλογες-του «Η Ανοσία της Άγνοιας΄΄ (2008),  «Η Ιστορία ενος Ανθρώπου» (2011), «Πέντε Αστικες Ωδες» (2013) και «Θραύσματα» (2015).

Ν’ αναφέρω πως ο Σπ. Αραβανης, πριν παράξει και παρουσιάσει τη δικη-του ποίηση, μαθήτευσε, όπως οι νέοι ζωγράφοι, τους παλιους καλους καιρους, στα εργαστήρια σπουδαίων ποιητων, άριστοι γνώστες της ποιητικης τέχνης, τους οποίους έχει ξεχωρίσει ως δασκάλους-του, όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Μάνος Ελευθερίου κ.α., γεγονος που συνηγορει για τον ψηλο βαθμο της ποιότητας που διακρίνει την ποίησή-του.

Η καινούργια συλλογη του Σπ. Αραβανη, που προκαλει τον θαυμασμο και απο την πλευρα της τυπογραφικης και καλαισθητικης αρτιότητά-της, συγκροτείται απο τρία μέρη ή ενότητες. Το πρώτο μέρος, που είναι και το εκτενέστερο, αποτελείται απο 20 ποιήματα, το δεύτερο περιέχει μόνο ένα μακροσκελες ποιήμα που τιτλοφορείται Nox, και το τρίτο μέρος απο 11 πεζόμορφα ποιήματα, στεγασμένα κάτω απο το γενικο τίτλο «Φανταστικες Ιστορίες ενος αληθινου τέλους». Να σημειώσω ακόμη πως η εν λόγω συλλογη περιέχει τόσο ολιγόστιχα όσο και πολύστιχα ποιήματα, δοσμένα άλλα σε ελεύθερο στίχο και άλλα σε παραδοσιακη μορφη, δηλαδη με ρυθμο και ομοιοκαταληξία. Τα περισσότερα ξεχωρίζουν και για την μουσικότητα των στίχων-τους αλλα και τον φιλοσοφικο στοχασμο που μεταφέρουν μέσα-τους.