Το όψιμο ενδιαφέρον κριτικών, αρθρογράφων, ποιητών, αναγνωστών για το έργο της Κατερίνας Γώγου, όπως συναντάται και σε αυτή τη μελέτη του Κυπρίου ποιητή και δημοσιογράφου, Χρήστου Μαυρή, με τον τίτλο «Κατερίνα Γώγου- Ελεύθερα επικίνδυνη και ωραία» (εκδ. Κύμα, 2019) όπως και σε άλλες μελέτες (για παράδειγμα της Αγάπης Βιργινίας Σπυράτου και της Ευτυχίας Παναγιώτου),  αποτελεί μια νομοτελειακή, θα έλεγα, συνθήκη. Η μαζική αποδοχή και πρόσληψή του έργου της Γώγου και από ένα ετερόκλητο πια κοινό μέσω των αφιερωμάτων, των εκδηλώσεων, των θεατρικών παραστάσεων, αλλά και μέσω της δυναμικότητας των αποσπασματικών στίχων της ως σημεία εκκίνησης, διαμαρτυρίας, ταύτισης, διαλόγου, κινητοποίησης και έκφρασης μέσα στα κοινωνικά δίκτυα ή ως γκράφιτι σε τοίχους, όσο περισσότερο διασπείρεται τόσο ενδιαφέρει και απασχολεί. Γίνεται μια χειρολαβή συνειδητή και ασυνείδητη.

Ο Μαυρής, μέσα στα επτά δοκίμια διαφορετικού προσανατολισμού και οπτικής που εμπεριέχονται στο βιβλίο, αναδεικνύει σημεία και στοιχεία της ζωής και του έργου της Γώγου σε μια προσπάθεια όχι αγιοποίησής της, αλλά «αποκατάστασης του μαύρου», όπως είναι και ο τίτλος του ντοκιμαντέρ του δημοσιογράφου- κινηματογραφιστή Αντώνη Μποσκοΐτη (2015) το οποίο αναθέρμανε τη σχέση του κοινού με την τέχνη της.  Μιλά ξεκάθαρα για την ανύπαρκτη σχέση της Γώγου με τη καθεστηκυία λογοτεχνική παράταξη της εποχής της –θέμα του πρώτου κειμένου- και τη διακειμενικότητα των στίχων της χωρίς το μίζερο πνεύμα της αυτοπροβολής του γράφοντος μέσα από την επίδειξη γνώσεών του. Ο λόγος του στο δεύτερο κεφάλαιο με τον υπότιτλο «Η γόνιμη συνομιλία της Κατερίνας Γώγου με Έλληνες και ξένους κορυφαίους ποιητές» εστιάζει στη σύνδεση των ποιητών χωρίς συστηματικά ακαδημαϊκά θεωρητικά εργαλεία λογοτεχνίας που να αποπροσανατολίζουν παρά να συντάσσουν συντεταγμένες. Υπερτερεί ένας νεανικός, θα έλεγα, ενθουσιασμός, σαν δημόσια εξομολόγηση για την ποίηση της Γώγου εξ’ ου και η χρήση πολλές φορές του πρώτου ενικού προσώπου και η απουσία βιβλιογραφικών παραπομπών.

Δοκίμια γεμάτα γνώσεις και σοφία!

`

Αναφορα στο βιβλίο δοκιμιών της Ελένης Ηλιοπούλου – Ζαχαροπούλου που τιτλοφορείται ΄΄Διαθλάσεις χρωμάτων΄΄

Να το πω ευθυς εξαρχης: Η Ελένη Ηλιοπούλου – Ζαχαροπούλου όσο σπουδαία ποιήτρια είναι, άλλο τόσο σπουδαία είναι και δοκιμιογράφος! Και η πλούσια και ζωντανη δοκιμιακηγραφη της με συναρπάζει και με συγκινει, όπως φυσικα συναρπάζει και συγκινει και αρκετους άλλους φιλότεχνους. Γιατι τα δοκίμιά της, στο σύνολό τους, είναι γεμάτα με γνώσεις και σοφία, επιχρυσωμένα με αισθητικη και καλλιτεχνικη καλλιέργεια και διανθισμένα με τις βιωματικες εμπειρίες της ζωης, κυρίως είναι σαρκωμένα με τον ανθρώπινο πόνο, που σύμφωνα με τη Ελ. Η. – Ζαχαροπούλου «ο πόνος καλλιεργει τον άνθρωπο».

Επιπλέον, έχουν παιδεία και αγωγη με αποτέλεσμα να διακρίνονται και για το ήθος τους, που είναι βέβαια απότοκο τους ευγενους ήθους που εκπηγάζει βαθια μέσα απο την ψυχη της συγγραφέως που τα εμπνεύσθηκε και τα δημιούργησε. Έτσι, αυτη η γραφη που ξεχωρίζει και για τη διαύγειά της, μεταφέρει μέσα της φρέσκες και πεντακάθαρες σκέψεις αλλα και πρωτότυπες ιδέες, που είναι αδύνατον να μην προβληματίσουν και να διαφωτίσουν σωστα τους αναγνώστες της, πάνω στα θέματα με τα οποία καταπιάνεται η Ελ. Η. – Ζαχαροπούλου.

Οι προηγηθείσες γενικες σκέψεις μου αφορμώνται και έχουν σχέση βέβαια με το τελευταίο βιβλίο της Ελένης Ηλιοπούλου – Ζαχαροπούλου, που κυκλοφόρησε στις αρχες (Ιανουάριος) του 2020 απο τις ΄΄Εκδόσεις των Φίλων΄΄,  και τιτλοφορείται ΄΄Διαθλάσειςχρωμάτων΄΄,  το οποίο, περάν απο τον Πρόλογο της συγγραφέως, περιέχει και 19 εκτενη κείμενα.

Ο ποιητής, μεταφραστής, ηθοποιός του θεάτρου και κινηματογράφου καθώς και συνθέτης του Νέου Κύματος, Γιάννης Γκούμας (1940-), είναι ένας δανδής παλιάς κοπής, από τους τελευταίους εν ζωή σε αυτήν εδώ τη χώρα. Όσοι τον έχουν γνωρίσει έστω και λίγο από κοντά, είμαι απόλυτα βέβαιος πως τους εκφράζει ο στίχος του Σεφέρη: «Τα πεύκα κρατούν το σχήμα του αγέρα, ενώ ο αγέρας έφυγε», με άλλα λόγια η παρουσία του εντυπώνεται μέσα σου από την πρώτη στιγμή γνωριμίας. Αισθάνεσαι την ατμόσφαιρα μιας αλλοτινής εποχής. Από τις κινήσεις των δακτύλων του μέχρι το ιδιοφυές χιούμορ και την ιδιόχρωμη φωνή του, που τη δεκαετία του ‘80 δάνεισε για τη γνωστή τότε διαφήμιση του White Horse Scotch Whisky.

Έφυγε για την Αγγλία σε ηλικία μόλις 6 ετών, όταν ο πατέρας του τον απήγαγε ουσιαστικά από τη μητέρα του και για τα πρώτα είκοσί του χρόνια του απαγορευόταν να επιστρέψει. Ο  T.S. Elliot ήταν ο πρώτος που του δίδαξε τα μυστικά της ποιητικής γραφής λέγοντάς του –λίγο πριν πεθάνει- ότι θα γίνει καλός ποιητής αν ξεφύγει από τη δική του φιλοσοφία. H δε Mελίνα Μερκούρη του είχε πει επίσης κάποτε ότι δεν έχει εκμεταλλευτεί ούτε το 1/ 10 των δυνατοτήτων του.  Το καλοκαίρι του ‘68 στην Ελλάδα, με παρότρυνση του Κίμωνα Φράιερ αρχίζει να μεταφράζει και συστηματικά Έλληνες ποιητές. Μέχρι σήμερα έχει μεταφράσει πάνω από 300 Έλληνες ποιητές, από τη γενιά του Πολέμη μέχρι τους σύγχρονους, υποστηρίζοντάς τους με κάθε τρόπο –δημοσιεύσεις σε περιοδικά του εξωτερικού και βιβλία, όπως  το «101 Έλληνες ποιητές», εκδ. Οδός Πανός, 2013. Δικά του ποιήματα εκδόθηκαν  σε όλες  σχεδόν τις αγγλόφωνες χώρες, στον Καναδά, στην Αμερική, στη Σκωτία, στην Ουαλία, στην Αυστραλία, στην Ινδία, στη Νέα Ζηλανδία, ενώ έχουν μεταφραστεί και στα αραβικά, στα εβραϊκά, στα σερβό-κροατικά, στα εσθονικά, στα ουγγρικά, στα ιταλικά, στα τουρκικά κ.ά.

Το 2019 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ρώμη με τη φροντίδα του υπευθύνου της Σειράς, ποιητή και μεταφραστή Πέτρου Γκολίτση, ένα βιβλίο με μιαν επιλογή ποιημάτων του της περιόδου 2014- 2019 σε μετάφραση από τα αγγλικά του ιδίου του Γκούμα. Ο Λώρενς Ντάρελ σε ένα γράμμα του, του είχε πει κάποτε ότι γράφει ελληνική ποίηση στα αγγλικά, και το είχε εκλάβει τότε ως κομπλιμέντο. Το βιβλίο αυτό, ουσιαστικά ένα αυτοβιογραφικό ποιητικό ημερολόγιο γραμμένο, στην αγγλική γλώσσα και μεταφρασμένο, όπως είπα, στα ελληνικά από τον ίδιο, αντιστρέφει την αληθινή του υπόσταση: τη βαθιά ελληνικότητα που τον χαρακτηρίζει. Γράφει στη δεύτερή του γλώσσα για να εκφράσει τη μητρική που του στέρησαν. Σκέφτεται με μια γλώσσα εμπειρίας για να αποδώσει τις σκέψεις του στη γλώσσα της συνείδησής του:

Τα πόδια μου μόλις και με στηρίζουν, αλλά βλέποντας

τους πίνακες που κρέμονται στους τοίχους αισθάνομαι

ότι πρέπει να υποκλιθώ. Στη συνέχεια σηκώνομαι αργά

σε όλο μου το ύψος, και επιδοκιμάζοντας τον πόνο μου,

δίνω ένα ποιητικό κίνητρο για τη ζωή μου που είναι

δίγλωσσο: Αγγλικά και Ελληνικά.

Για την Ανθολογία Νέων Αυστριακών Ποιητών, [μετάφραση Κατερίνα Λιάτζουρα] Βακχικόν 2019,  της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου  /  Über die Anthologie Junger Österreichischer Lyriker*innen, schreibt Margarita Papageorgiou

Lyrikanthologien sind immer von großem Interesse. In Bezug auf die Auswahl der Lyriker*innen oder/und ihrer Gedichte,aber auch auf diebeabsichtigte Zweckmäßigkeit der Anthologie und ihrer Funktionserwartung. Insofern sich eine Anthologie auch an ein fremdsprachiges Lesepublikum richtet, wie es sich zum Beispiel bei einer übersetzten Anthologie handelt, dann kommt man zu einem interlingualen und interkulturellen Dialog anhand der Literatur. Die Gedichte für die zweisprachige Anthologie Junger Österreichischer Lyriker*innen (vakxikon Verlag, 2019),haben Helmut A. Niederle, Präsident des Österreichischen PEN Clubs, und Elisabeth Erler ausgewählt. Im Vorwort meint Niederle, dass die jüngere Generation der deutschsprachigen Schriftsteller, nach dem Ende des zweiten Weltkrieges, verpflichtet sei«Worte zu finden, die das Unvorstellbare und jede Form der Humanität Missachtende in etwas Benennbares zu wandeln». In unserem Zeitalter gehen die Herausforderungen vom «digitalen Faschismus» hervor, so bezeichnet Helmut A. Niederle die Sprache der Medien und der Politik, sowie auch die Sprachmanifestationen des Demokratieversagens.Was die Absicht der Anthologie betrifft «erscheinen die vorliegende Auswahl anGedichten der jüngeren Generation österreichischer Lyriker als blickende Warnlichter vor einem politischen System, das als frei getarnt einen Zwangscharakter huldigt wie es ihn zuvor nie gegeben hat. Wiederum handelt es sich um einen literarischen Aufbruch, der zu einem geistigen Raum führt, diesen entwirft und markiert. Diese Gedichte sind nicht vordergründig oppositionell, sondern versuchen mit der gezielt gesetzten Wortwahl zu verführen. Diese Gedichte sind der Autonomie des Menschen, dessen Selbstbestimmung und der Freiheit und all dem, was damit eingeht, verpflichtet».

In der vorliegenden Anthologie wird die zeitgenössische österreichische Lyrik von acht jungen Lyriker*innen vertreten (alle wurden zwischen 1970 und 1991 geboren), von vier Männern und vier Frauen, mit jeweils fünf Gedichten: Michael Beisteiner, Mario Keszner, WofgangMillendorfer, Sophie Reyer, Cristian Teissl, Marlies Thuswald, Katharina Tiwald und Cornelia Travnicek.

Katharina Liatzoura, die Übersetzerin dieser Anthologie, hat die Gedichte mit energievoller Übersetzungsdynamik ins Griechische transferiert. Klangvoll und fließend sind die sprachlichen Besonderheiten, jeder der acht poetischen Stimmen, in die griechische Sprache übertragen worden. Liatzouras Übersetzungsvermögen dürftedurch die bilinguale Wiedergabe der Gedichte,der Kritik deutschsprachiger Leser*innen unterzogen werden, da es zwischen Ausgangssprache und Zielsprache vor Ort vergleicht werden kann.

Die Anthologie Junger Österreichischer Lyriker*innen ist Teil des zielstrebigen europäischen Projekts, das der Vakxikon Verlag, mit Geschäftssitz in Athen, in Griechenland, fördert. Bei diesem Vorhaben nehmen Dichter und Dichterinnen aus ganz verschiedenartigen Sprachfeldern Europas teil, die bis 40 Jahre alt sind und 1 bis 3 Lyrikbände veröffentlicht haben.

Άγιος νόστος και ψυχικη λύτρωση

στην ποίηση της Μόνας Σ. Θεοδούλου

Ο ποιητης Δημήτρης Παπαδίτσας, στις 17 Νοεμβρίου 1963, απο τη Λέρο όπου βρισκόταν, στέλνει στο αδελφικο-του φίλο Επαμεινώνδα Χ. Γονατα, μία μακροσκεληεπιστολη για να τον ευχαριστήσει, πρώτιστα, για κάποιο βιβλίο του R.Rolland που του απέστειλε και το οποίο αναφερόταν στον «ΑκραγαντινοΕμπεδοκλη», όπως απεκάλεσε τον αρχαίο Έλληνα πυθαγόρειο φιλόσοφο, το οποίο το διάβασε, το ευχαριστήθηκε και του ήλθε «σαν ουράνια δροσια που κατεβαίνει σ’ ένα μαύρο τέλμα». Γιατι το βιβλίο, όπως έγραφε στη συνέχεια, τον βρήκε «σε μία από τις τραγικότερες στιγμες» που περνούσε εκείνες τις μέρες, αποκαλύπτοντας στον φίλο-του πως βρέθηκε «στο κέντρο συνωμοσιων, δολοπλοκιων, φαρισαϊσμων, πλεκτανων».

Και συνέχιζε:

«Η ανθρώπινη ψυχη και το ανθρώπινο πνεύμα μόνο όταν δονούνται απο ποίηση (με την ευρύτερη έννοια) γίνονται άνθη». Σημείωνε, επίσης, πως «η βράβευση του Μίλτου (Σαχτούρη) μ’ έκανε ευτυχη». Και κατέληγε με το «Υ.Γ. – Να μου γράφεις έστω και βαδίζοντας».¹

Hφράση αυτη του Δημήτρη Παπαδίτσα, η γεμάτη αποομορφιααλλακαιαποτα συναισθήματα της φιλίας καιτης αγάπης, φαίνεται, πως εντυπωσίασε τη Μόνα Σαββίδου Θεοδούλου, γιατι τροφοδότησε και ενεργοποίησε αμέσως τη σκέψη και τη έμπνευσή-της, όπου επιχείρησε να την αξιοποιήσει ποιητικα, πράγμα που οδήγησε στη δημιουργία της δικης-της φράσης «Και ταξιδεύοντας να μου γράφεις», που είναι, όπως βλέπουμε,ένα θραύσμα απο την φράση του Δ. Παπαδίτσα και που αποτέλεσε στη συνέχεια τον τίτλο της καινούργιας συλλογης-της. Με αυτο τον τρόπο όμως, αποδεικνύεται για άλλη μία φορα, η λειτουργικηδιακειμενικότητα, όταν και όπου χρειάζεται να υπάρχει, ανάμεσα σε εμπνευσμένα κείμενα, αλλα και η βαθια αλληλεγγύη που πρέπει να τα διακρίνει, όπως υπέδειξε και ο αξέχαστος Γιάννης Δάλλας².

Η αλληλεγγύη, εξάλλου, στην περίπτωση της εν λόγω συλλογης, εκδηλώνεται και μέσα απο τα πολλα παραθέματα που τοποθέτησε η Μ. Σαββίδου, ως μότο, στην αρχητου βιβλίου-της,καθως και στην αρχηαρκετων ποιημάτων-της, που είναι βέβαια, αυτα τα παραθέματα, το απόσταγμααπο τη σκέψη ήαποτον στοχασμο σπουδαίων ποιητων και κορυφαίων διανοούμενων, όπως του Αισχύλου, του Πινδάρου, του Ανδρέα Κάλβου, του Γιώργου Σεφέρη, του Τάκη Σινόπουλου, του Βασίλη Μιχαηλίδη, του Θεοδόση Νικολάου, του ΘεοδωρηΚαλλιφατίδη, του Νίκου Τριανταφυλλόπουλου, του Ιτάλο Καλβίνο αλλαείναι και στίχοιαπο Μικρασιάτικα τραγούδια και Κρητικες μαντινάδες, τα οποία σίγουρα αποτέλεσαν τον σπινθήρα που πυρπόλησε τη σκέψη και τη έμπνευσή-της και που ενίσχυσαν τη δικη-της δημιουργία, ακριβωςόπως οπλίζουν οι σιδηροδοκοι τις σύγχρονες οικοδομες.

ΕΝΑ ΛΥΡΙΚΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Η καινούργια συλλογη, λοιπον, της Μ. Σαββίδου, που κυκλοφόρησε το 2018, απο τις εκδόσεις Αρμίδα, με τα συνήθη εκδοτικα δεδομένα, θεωρείται πολυσέλιδο και μεγάλο βιβλίο. Συγκεκριμένα, αποτελείται απο 120 σελίδες και περιέχει 85 ποιήματα, ολιγόστιχα ή πολύστιχα, που αρχίζουν απο ένα στίχο και φθάνουν μέχρι τους 100 (δες ποίημα «Λεμεσος»). Τα πλείστα όμως, είναι ποιήματα που κυμαίνονται μεταξυ, τριων,τεσσάρων ή πέντε στίχων.