Ο Δημήτριος Ε. Σολδάτος, Λευκάδιος ποιητής, τιμημένος από την Ακαδημία Αθηνών και δη από τη μεγαλύτερη μορφή της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, παρουσιάζει σε έναν ογκώδη τόμο έμμετρη και ομοιοκατάληκτη χολέρα: τα «άπλυτα» του λογοτεχνικού σιναφιού. Δε χρειάζεται, βέβαια, να είναι κανείς λογοτέχνης για να εικάσει τα άπλυτα του σιναφιού. Ξιπασιά, αμοιβαίες εξυπηρετήσεις, βραβεύσεις και επιβραβεύσεις παρακοιμώμενων και συγγενών, μηχανορραφίες, αγοραστοί τίτλοι, αγοραστές διακρίσεις, στημένοι διαγωνισμοί, δαφνοστεφείς παραλογοτέχνες, λογοκλόποι μέχρι την απροκάλυπτη παραφροσύνη, κατευθυνόμενοι δημοσιογράφοι… ατέλειωτη και κουραστική η λίστα του λογοτεχνικού εξευτελισμού, ιδιαίτερα εν τη απουσία σοβαρής και ανεξάρτητης κριτικής αλλά, κυρίως, κυριότατα, αναγνωστών.

Δεν προτίθεμαι να κάνω κριτική στον Σολδάτο. Ο άνθρωπος αντίς για αίμα έχει χαρτοπολτό─ κάποτε πήγε στην κυριολεξία να τον πνίξει ένα ρολό χαρτί καθώς, τυλιγμένο γύρω από το λαιμό του, το μετέφερε με τη μοτοσικλέτα του στο τυπογραφείο όπου τυπώνονταν τα ποιήματά του, για να συνεχίσει η εκτύπωση. Η γνώμη μου, άλλωστε, για τις ικανότητές του δε διαφέρει από εκείνη της πρωθιέρειας της ποιήσεως, Κικής Δημουλά: ο Σολδάτος και την ανατρεπτικότητα μπορεί να υπηρετήσει και το αιφνίδιο ράγισμα και τον ελεύθερο στίχο και κάθε κορσέ οποιασδήποτε φόρμας.

Τούτο, όμως, δε με εμποδίζει να καταθέσω τον προβληματισμό μου: ποιος ο λόγος ύπαρξης ενός τέτοιου βιβλίου; Το ξεμπρόστιασμα, θα μπορούσε κάποιος, ίσως και ο ίδιος, να απαντήσει. Αν, όμως, είναι το ξεμπρόστιασμα το ποιητικό κίνητρο και το ποιητικό όραμα, τότε πώς εξυπηρετείται από τις αναφορές σε πραγματικά πρόσωπα ή καταστάσεις; Τί ακριβώς μας προσφέρει η γνώση ότι ο Παστάκας δεν απάντησε ποτέ στο γράμμα του Σολδάτου ή ότι ο Ευθυμιάδης έσβησε τον Σολδάτο από κάποιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης;

Μια κουτσομπολίστικη τέρψη, ίσως, μια ταπεινή απόλαυση εφόσον οι καταστάσεις αποδίδονται με το σολδάτειο σφρίγος και πνεύμα─ αλλά μέχρι εκεί.

Τριακόσιες σελίδες διατρέχει με σάτιρα ο Σολδάτος, ρωμαλέος, τεχνίτης σωστός, ευφάνταστος ριμαδόρος, δηκτικός, ανυποχώρητος, για να μας πληροφορήσει για τις κλίκες, τα πετίτ περιττώματα που με το κατάλληλο πρόμο ανάγονται σε τομές της ποιήσεως, τις μικροκακίες, τις μικροπρέπειες, τις αναισθησίες του ενός και του άλλου μα και τα διαπλεκόμενα συμφέροντα που αναστομώνονται ολούθε, όμως για την ταμπακέρα δε μας λέει Ιησούν Χριστόν.

Γιατί από τα blogs, το youtube, το facebook δεν ξεπήδησε ένας Παντελίδης, ένας τράπερ ποιητής, που τον τραγούδησαν γκραφιτωμένοι τοίχοι, που τον προσκύνησαν συνθέτες και εκδότες και δισκογραφικές εταιρείες, που επέβαλε την παρουσία του στα πράγματα αντί να αφήσει τα πράγματα να του επιβληθούν;

Νομίζει ο Σολδάτος ότι μας έλειψαν τα μέσα; Γελάει ο Αλεξανδρινός των μονοφύλλων και η όλη Αλεξάνδρεια μαζί του με την γκρίνια μας. Ένα ποίημα αληθινό στο facebook έπρεπε να έχει δέκα, είκοσι χιλιάδες κοινοποιήσεις μέσα σε λίγα λεπτά, να πηγαίνουν τον ποιητή στο φρέσκο ως υπαίτιο για εκατομμύρια σμπαραλιασμένα ανευρύσματα και ποταμώδη εγκεφαλικά.

Δε γράφουμε, όμως, τέτοια ποιήματα. Είμαστε οι ελάσσονες των πέντε ή δέκα λάικς. Το χειρότερο: δεν αγαπούμε την ευθύνη. Να πούμε εμείς, εμείς φταίμε που συνεχίζουν και χτυπούν οι καρδιές αφού μας διαβάσουν, μήπως και σηκωθούμε λίγο ψηλότερα.

Ας είναι.

Δεν ξέρω πότε ζήλεψα περισσότερο, όταν, στην παρουσίαση του «Μονογράμματος» του Οδυσσέα Ελύτη, διάβαζε ο Τάκης Χορν τους υπέροχους στίχους, ή όταν ο Κωνσταντίνος Μαρκοράς διάβαζε τηλεοπτικώς στην Μαρίνα Κουντουράτου το ίδιο και αυτό ποίημα; Ας μην ψεύδομαι. Ξέρω.

Είναι κάποια ποιήματα που μες στα βιβλία στέκουν παράταιρα. Η θέση τους είναι στις στάσεις των λεωφορείων, στο γκράφιτι των πλινθόκτιστων τοίχων, στις υπόγειες διαβάσεις και τις στάσεις του μετρό. Κάποια ποιήματα φτιάχτηκαν για να παρεισφρύσουν όπου οι άνθρωποι περπατούν σκυφτοί και βιαστικοί, όπου οι ζητιάνοι ζητιανεύουν, όπου οι ναρκωμανείς ψάχνουν τη φλέβα τους. Τα ωραιότερα από αυτά είναι ποιήματα του έρωτα. Και τα ωραιότερα από τα ποιήματα του έρωτα μιλούν για χωρισμό.

Το ποίημα του Σωτήρη Παστάκα «Νήσος Χίος» είναι ένα από αυτά─ κι όπως τα περισσότερα από τα ποιήματα που πλάστηκαν με σπλάχνα, εσωτερικά όργανα, μεστά σωματικά υγρά, έχει προσπεραστεί από το φως. Ας είναι.

Το μνημειώδες ποίημα του νομπελίστα δεν το έφερα τυχαία στη συζήτηση. Παιγμένο, όπως όλα τα ποιήματα του ποιητή, με ορχήστρα συμφωνική, δικαίως βρίσκεται παντού. Είμαι, όμως, αρκετά, αναιδής και αυθόρμητος για να πιστεύω ότι το μπλουζ που μπορεί να παίξει μια ηλεκτρική κιθάρα, δεν μπορεί να παιχθεί από μια συμφωνική ορχήστρα, κι ότι στη φλέβα του ναρκωμανή δεν μπορεί να απευθυνθεί το πρώτο βιολί.

Υπάρχει μια στάση απέναντι στο γράψιμο και τα πράγματα που προϋποθέτει το τσαλάκωμα. Μια περιοχή στην οποία η έκφραση παρουσιάζει ελάχιστη συνείδηση της παράστασης που μοιραία δίδει και περιελίσσεται τόσο πηγαία όσο η ανεπεξέργαστη εξομολόγηση κάτω από το πετραχήλι της οδύνης.

Εδώ φύεται η «Νήσος Χίος» του Σωτήρη Παστάκα, ένα στριφτό τσιγάρο κάτω από μια λάμπα που τρεμοσβήνει.

Μετρώ τα δάκτυλα του δεξιού μου χεριού
και τα βρίσκω πέντε. Μετρώ τα δάκτυλα
των δύο μου χεριών και τα βρίσκω δέκα.
Μετρώ όλα τα δάκτυλα και τα βρίσκω είκοσι.
Τα δόντια τριάντα δύο. Τις αισθήσεις μου
πέντε. Ακέραιο, δεν μπορώ να πω, με άφησε
το πάθος σου κι η αγάπη μου για σένα.

Δεν μετρώ τα ποτά, δεν μετρώ τα τσιγάρα.

Στην αρχή του ποιήματος γίνεται ξεκάθαρο: ο αφήγητης είναι διαλυμένος. Δεν είναι, όμως, αυτό το στίγμα που έχει σημασία. Δίδεται μια υπόσχεση που πρόκειται με χειρουργική λεπτότητα να διερευνηθεί στη συνέχεια: πώς είναι ο χωρισμός όταν η αγάπη του ενός, η χωρίς ανταπόκριση, είναι η αγάπη του άνδρα;

«Αντίπαλο έχεις μόνον τον εαυτό σου»,
έλεγες, «τι σημασία έχουν οι αντεραστές,
με τον εαυτό σου πρέπει να μετρηθείς,
τον εαυτό σου κοίτα να νικήσεις».
Δεν καταλάβαινα. Δεν ήθελα να καταλάβω.
Αναλφάβητος των αισθημάτων ήμουν
κι ακόμη θεωρούμαι: τον εαυτό μου να υπερβώ,
να τον νικήσω; Κι εγώ τι θ’ απογίνω;

Μια γυναίκα χωρίζει γιατί στην προκρούστρεια κλίνη της φαντασίας της, το σώμα του ανδρός περίσσεψε. Σαφώς και υπάρχουν αρμοδιότεροι για να διερευνήσουν τη γυναικεία ψυχοσύνθεση από τους ποιητές (το λέω για τους κακεντρεχείς που θα διαβάσουν ως θέσφατο την προηγούμενη πρόταση, όπως και αρκετές από τις επόμενες), οι ψυχίατροι ας πούμε, όμως εδώ ο αφηγητής, εξ αμφοτέρων των ιδιοτήτων του, είναι ξεκάθαρος: πονά γιατί είναι αυτός που είναι, ανεπαρκής μιας φαντασιακής σύλληψης. Αναρωτιέμαι: πόσοι άνδρες χώρισαν επειδή η γυναίκα τους δεν έγινε άλλη από αυτή που φαντάστηκαν;

Η απόγνωση δεν είναι ακόμη πόνος.
Είναι θυμός, αντεκδίκηση,
ζώσα λάβα και ζωντανή χειρολαβή,
που σου προσφέρω να πιαστείς,
να σε τραβήξω πάλι κοντά μου.

Πυγολαμπίδα της αυγής
μεταλαβιά μου,
μαύρε κονδυλοφόρε μου
μην με παρεξηγήσεις: σε θέλω
ακόμη ζωντανή, γι’ αυτό
σε λούζει ο θυμός μου.

Η οργή του προδομένου άνδρα είναι κοινός τόπος για τους δικηγόρους διαζυγίων, τους αυτοκινητιστές, τους κουρείς και όλους όσοι περπατούν στον κόσμο. Αλήθεια, ποια γυναίκα οργίστηκε επειδή την εγκατέλειψαν;

Κάποιες σκέψεις αναπαράγονται
από μόνες τους, κάποιες ημέρες
ξεχωρίζουν κι από μία διαφορετική
επινόηση του ταλέντου σου,
μια προβοκάτσια: στο φως της ημέρας
να φαντάζεσαι σκοτάδια,
στις φωτεινές επιγραφές των δρόμων,
διάβαζα την αμετάκλητη καταδίκη μου,
έβλεπα στα κρυφά να σφουγγίζεις
ένα δάκρυ. Κάτι μέσα σου
με είχε καταδικάσει για πάντα.

Να είσαι ήρεμος μες σε πέλαγος ευτυχίας κι αίφνης να εμφανίζεται μια οριστική, αμετάκλητη καταδίκη, άγνωστης προέλευσης, άγνωστης ζύμωσης, δίχως και το παραμικρό ίχνος προηγούμενης νοσηρής συμπτωματολογίας. Αλήθεια, πόσες φορές μια γυναίκα εγκαταλείφθηκε δίχως να το περιμένει;

Δεν με νοιάζει ποιανού λύνεις
τα κορδόνια, τίνος το στήθος
θωπεύεις, παίζοντας με το πουκάμισο
και τα κουμπιά του. Δεν με νοιάζει
σε ποίον κατεβάζεις το φερμουάρ
και λύνεις το ζωνάρι. Σε ποίον
περιποιείσαι τα νύχια των ποδιών του,

πες μου.

Παρά την αναπτυγμένη φιλολογία της γυναικείας ανάγκης για προσοχή, αλήθεια, ποια γυναίκα αναπόλησε τη φροντίδα του ανδρός φεύγοντας; Αντιστρόφως: πόσοι άνδρες αναπόλησαν τη φροντίδα της γυναίκας φεύγοντας, ακόμη κι αν δεν ένιωσαν το παραμικρό για εκείνη;

Άρπαξες την τσάντα σου
κι έφυγες, μόλις μας έφεραν
την παραγγελία. Μένω.
Τον χαμένο σου έρωτα να μην τον
θεωρώ ακόμη χαμένο,
καθώς ιδρώνει ο φραπές
και παραμένει ορφανό
το καλαμάκι.

Να λυπάσαι περισσότερο κάποιον που απόμεινε μόνος σε ένα τραπέζι από κάποιον που γρονθοκοπήθηκε αλύπητα από εγκληματίες. Να είναι πιο επώδυνο ένα άρπαγμα τσάντας και ένα ορφανό καλαμάκι από έναν καρκίνο που σου κατατρώγει τα σωθικά. Αλήθεια, ποια γυναίκα πληγώθηκε ποτέ επειδή κάποιος άρπαξε την τσάντα του και έφυγε;

Όσο βρίσκεσαι μακριά μου, φοβάμαι
την κακοσμία του στόματος,
τους πενθοφορούντες όνυχες,
τις αποφορές του σώματος,
που πας μειλίχια να διορθώσεις.
Φοβάμαι, πως πολύ σύντομα
θα κατακτήσεις το υψηλό επίπεδο ερωτικής
τέχνης, που ενίοτε επιτυγχάνουν

μόνον οι γυναίκες που δεν αγαπήσανε ποτέ.

Για το περήφανο λιοντάρι που δάγκωσε τα οστά με όλη την ορμή της πείνας του, η απόρριψη διαρκεί ως κατάθλιψη. Εξαλείφει όλους τους πραγματικούς πόνους, αφήνοντας στη θέση τους το μίσος για τον εαυτό: να φοβάσαι να είσαι.

Μόνο καλό μου έκανες.
Κι από τότε που έφυγες
μ’ έκανες καλύτερο.

Η Αλαζονεία, η Ματαιοδοξία
παρέδωσαν τη θέση τους
στην Αλληλεγγύη, την Κατανόηση
την άφεση των ζώντων όλων.

Η αγάπη με είχε κάνει ψωροπερήφανο
η άρνησή σου με έκανε Ψυχίατρο.

Αυτή, λοιπόν, είναι η αγάπη του άνδρα: μια καταδικασμένη προσπάθεια να κατανοήσει αυτό που δεν μπορεί να κατανοηθεί, και που του ανοίγει την αγκαλιά για να χωρέσει τα πάντα˙ εκτός από τον εαυτό του.

Προφανώς δεν πρόκειται για κριτικό σημείωμα. Στον ποιητή, ούτως ή άλλως, απευθύνομαι. Καταλαβαίνω, καπτάνιο. Κι απόψε το βράδυ με φακό θα γράψω στον τοίχο του εσπερινού λυκείου:

Δεν θέλησες ομού να καταλήξουμε:
ελεύθερο μου άφησες τον στίχο…

Μέρες που είναι, θυμήθηκα τον Καβάφη, ο οποίος αφιέρωσε 12 ποιήματά του στον Ιουλιανό τον «Αποστάτη», στολίζοντάς τον με αρκετά «όμορφα» λογάκια («φαύλος», «κάθαρμα», «ηγεμονίσκος», «ανόητος», «μιαρότατος», «αποτρόπαιος», «γελοιωδέστατος» κ.ά.).

Θυμήθηκα όμως και οτι, μάλλον περισσότερο, τον ενοχλούν οι υποκριτές Αντιοχείς: «Ήτανε δυνατόν ποτέ ν’ απαρνηθούν την έμορφή τους διαβίωσι· […] Aνήθικοι μέχρι τινός —και πιθανόν μέχρι πολλού— / ήσαν. Aλλ’ είχαν την ικανοποίησι που ο βίος τους / ήταν ο π ε ρ ι λ ά λ η τ ο ς βίος της Aντιοχείας, / ο ενήδονος, ο απόλυτα καλαίσθητος» .

Το πιο οδυνηρό όμως είναι ο στίχος που ο Καβάφης σκόπιμα αφήνει να αιωρείται εκεί, μόνος του και για πάντα:

«Να τ’ αρνηθούν αυτά, για να προσέξουν κιόλας τί;»

`

***************************************************************************

Κ. Π. Καβάφης, «Ο Ιουλιανός και οι Αντιοχείς»

«Το Χι, φασίν, ουδέν ηδίκησε την πόλιν ουδέ το 

Κάππα. ……. Τυχόντες δ’ ημείς εξηγητών……

εδιδάχθημεν αρχάς ονομάτων είναι τα γράμμα-

τα, δηλούν δ’ εθέλειν το μεν Χριστόν, το δε 

Κωνστάντιον»

    Ιουλιανού, Μισοπώγων

Ήτανε δυνατόν ποτέ ν’ απαρνηθούν

την έμορφή τους διαβίωσι· την ποικιλία

των καθημερινών τους διασκεδάσεων· το λαμπρό τους

θέατρον όπου μια ένωσις εγένονταν της Τέχνης

με τες ερωτικές της σάρκας τάσεις!

Aνήθικοι μέχρι τινός —και πιθανόν μέχρι πολλού—

ήσαν. Aλλ’ είχαν την ικανοποίησι που ο βίος τους

ήταν ο π ε ρ ι λ ά λ η τ ο ς  βίος της Aντιοχείας,

ο ενήδονος, ο απόλυτα καλαίσθητος.

Να τ’ αρνηθούν αυτά, για να προσέξουν κιόλας τί;

Τες περί των ψευδών θεών αερολογίες του,

τες ανιαρές περιαυτολογίες·

την παιδαριώδη του θεατροφοβία·

την άχαρι σεμνοτυφία του· τα γελοία του γένεια.

A βέβαια προτιμούσανε το Χι,

α βέβαια προτιμούσανε το Κάππα· εκατό φορές.

*********

Η κοινωνία προόδευσε ξαφνικά: σύμφωνο συμβίωσης για τους ομοφυλόφιλους· γάμος μεταξύ τους· ανατροφή παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια· δικαίωμα αλλαγής φύλου διά χρήσεως ορμονών και ακρωτηριασμού γεννητικών οργάνων – ό,τι πιο επώδυνο, πιο καταστροφικό!

Μεγάλες νίκες, ανέλπιστες των ομοφυλοφίλων· κατά τα άλλα, αποκαλούν πουτάνα, τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες, όποια γυναίκα συνουσιάζεται άνευ υλικών ανταλλαγμάτων, την φύση της ακολουθώντας, ποθώντας τα αρσενικά, επιδιώκοντας την ανυπέρβλητη του οργασμού χαρά!

Γι’ αυτό οι γυναίκες δεν λένε καλημέρα στους άνδρες, ούτε καν τους κοιτούν, για να μην χαρακτηριστούν εύκολες! Οι γυναίκες ενοχλούνται ακόμη και όταν τις  κοιτούν οι άνδρες, αγριοκοιτάζοντάς τους!  Τέτοιο πουριτανικό μίσος μεταξύ των δύο φύλων! Προοδευτικό! Οι ομοφυλόφιλοι λοιπόν, θα πρέπει, με τις ευλογίες του συστήματος να μοιάσουν στους αναφρόδιτους, οικογενειόπληκτους ετεροφυλόφιλους (που ούτε ετεροφυλόφιλοι είναι, αφού η μονογαμική αποχή και η πολύωρη εργασία, έχει καταστήσει αυτούς ευνούχους), μήπως και τους δεχτούν στην εκπαίδευση, στα ιερατεία, στα νοσοκομεία, στο δικαστικό σώμα, στα σώματα ασφαλείας, στις ένοπλες δυνάμεις (όσοι ομοφυλόφιλοι-ομοφυλόφιλες παρεισέφρησαν στα σώματα αυτά, κρύβουν την ερωτική τους προτίμηση για να μην τους αποβάλλουν από αυτά) να διδάσκουν, να λειτουργούν, να δικάζουν, να διοικούν, ως λειτουργοί, αξιωματούχοι και ως πρωθυπουργοί ακόμη!

Χρήσιμο είναι να αναφερθεί, ότι στην αρχαία Ελλάδα πολλές πόλεις είχαν νομιμοποιήσει την ομοφυλοφιλία (ενώ άλλες ήσαν ελαστικές προς αυτήν, όπως η Αθήνα) μεταξύ ερωμένου και ερώντος, δηλαδή, μεταξύ εφήβου και γυμναστού-δασκάλου ο οποίος προσπαθούσε τόσο για τη σωματική άσκηση, όσο και για την ψυχοπνευματική καλλιέργεια του εφήβου, και ότι στη Θήβα, είχαν συγκροτήσει στρατιωτικό σώμα από ερωτικά ζευγάρια ομοφύλων (τον λεγόμενο Ιερό Λόχο), διότι θεωρούσαν ότι ως ερωτευμένοι θα έφθαναν, αισθανόμενοι την υπερβατική έκσταση που ο έρωτας χαρίζει, σε πράξεις απαράμιλλης γενναιότητας, σε περίπτωση πολέμου.

Αυτά μεταξύ άλλων, έγραψε ο Ιωάννης Συκουτρής (φιλόλογος, υφηγητής της φιλοσοφικής σχολής) στην εισαγωγή του Συμποσίου, όταν μετέφρασε και σχολίασε το γραπτό αυτό μνημείο του Πλάτωνος, του οποίου την εισαγωγή, την μετάφραση, τον σχολιασμό ολοκλήρωσε το 1934.

Ο Ιωάννης Συκουτρής, για την αναφορά του στην ομοφυλοφιλία των αρχαίων Ελλήνων, στην εισαγωγή του Συμποσίου, κατηγγέλθη το 1936 για ανηθικότητα (προβολή της ομοφυλοφιλίας) και κυνηγήθηκε από την Ελληνική, μικροαστική, φασιστική, ομοφοβική κοινωνία των γονέων και κηδεμόνων της Πάτρας, των διαφόρων επαγγελματικών σωματείων, της Ιεράς Συνόδου, των ακαδημαϊκών κύκλων της εποχής, εξωθούμενος στην αυτοκτονία από υπερβολική δόση βερονάλ, τον Σεπτέμβρη του 1937 σε ξενοδοχείο της Κορίνθου.